W konwencjonalnym dziennikarstwie korzysta się zwykle z ogólnie dostępnych materiałów. W dziennikarstwie śledczym chodzi o zdobycie materiałów, których właściciel wolałby nie ujawniać, a które z ważnych społecznie powodów powinna poznać opinia publiczna.
W konwencjonalnym dziennikarstwie liczy się maksymalnie obiektywny opis rzeczywistości. W dziennikarstwie śledczym reporter ujawniając obiektywne fakty chce doprowadzić do zmiany na lepsze.
Dla moich studentów dziennikarstwa opracowałem zestaw 35 porad jak przeprowadzać wywiady. Mogą z nich skorzystać także praktycy PR przygotowujący swoich klientów do kontaktów z mediami.
I. PRZYGOTOWANIE
1. Dokumentacja. Najlepsze pytania to te, które wynikają z głębokiej i szerokiej wiedzy. Przejrzyj wycinki prasowe, akta sądowe i rozmawiaj z ekspertami.
2. Taktyka. Opracuj plan taktyczny i omów go z kolegą z redakcji. Być może ktoś zajmował się niedawno podobnym tematem. Co doradzi? Z informatorami i niechętnymi rozmówcami najlepiej spotykać się w domu.
3. Organizacja. Zapisz w notatniku punkty, które chcesz poruszyć w wywiadzie. Zaczynaj od prostych, niewinnych i łagodnych pytań (na przykład, ustalenie chronologii wydarzeń). Ale przygotuj też listę zasadniczych pytań na wypadek, gdyby rozmówca z miejsca okazał wrogość ("Mam tylko minutę na rozmowę!").
4. Przygotowanie do wywiadu. W ramach rozgrzewki (na przykład w czasie porannego prysznica) wyobraź sobie udany wywiad. Reporterzy, którzy nie wierzą, że uda im się zdobyć wszystkie potrzebne informacje zwykle nie odnoszą sukcesu.
5. Otwarcie. Nie próbuj zastraszyć rozmówcy. Cyniczny, niegrzeczny i obcesowy reporter potrzebuje lekcji dobrego wychowania.
6. Zwracaj uwagę na szczegóły. Przyjrzyj się wyposażeniu pokoju. Rzuć okiem na ściany, gabloty, grzbiety książek, dokumenty na biurku. Zapisz co zauważyłeś.
7. Poszukaj innych źródeł. Czekając na rozmówcę (warto przyjść 10 minut wcześniej) zamień kilka słów z sekretarką i przypadkowymi pracownikami. Możesz usłyszeć coś co wykorzystasz w wywiadzie lub artykule.
II. NIECHĘTNI ROZMÓWCY
8. Nie poddawaj się. Kiedy ktoś zamyka Ci drzwi przed nosem, szukaj punktu zaczepienia. "Tak przy okazji, też mam jamnika. Dziwne psy. Wczoraj moja suczka..." Kiedy rozmówca grozi odłożeniem słuchawki, szybko powiedz: "Chcę tylko poinformować o czym piszę." W najgorszym razie usłyszysz: "Nie mam nic do powiedzenia."
9. To drobnostka. Kiedy słyszysz w telefonie: "Nie chcę/nie mogę tego komentować" powiedz: "Nie ma powodu do obaw. Rozmawiałem o tym już z kilkoma osobami. Tylko kilka pytań. Chodzi o wyjaśnienie pewnej nieścisłości... (i powiedz o co chodzi)." Nie pytaj o powód odmowy udzielenia informacji. Nie, bo... nie!
10. Empatia. Uspokój rozmówcę, który mówi: "Obawiam się, że mój komentarz może..." Okaż empatię: "Rozumiem pana/pani obawy. To trudny okres dla waszej firmy. Ludzie w kłopotach nie chcą o nich mówić. Może skupimy się tylko na najważniejszych kwestiach. To mi pomoże w obiektywnym opisaniu sprawy." Pokaż, że rozumiesz obawy, ale staraj się zdobyć potrzebne informacje.
11. Ważny urzędnik lub inna gruba ryba. Kiedy słyszysz od "ważnej i wpływowej" osoby "Bez komentarza!" powiedz: "Najgorsza rzecz jaką mogę zrobić to napisać, że firma/instytucja mimo naszych próśb odmówiła komentarza. Czytelnicy pomyślą, że coś ukrywacie i naprawdę zrobiliście coś okropnego, odrażającego i obrzydliwego. Zastanówmy się razem jak możemy tego uniknąć. Na przykład, proszę mi powiedzieć dlaczego..."
12. Drzwi nr 1 lub nr 2? W przypadku wyjątkowo upartego i nieżyczliwego rozmówcy możesz powiedzieć: "Bez względu na to czy pan/pani coś mi powie lub nie i tak napiszę na ten temat. Mamy zatem dwa wyjścia: 1. napiszę obiektywny artykuł o tym, że odmówiono mi informacji i/lub komentarza, albo 2. napiszę obiektywny artykuł, w którym znajdzie się pana/pani punkt widzenia. Jaka decyzja?" Zwykle wybierana jest opcja nr 2.
13. Obejście. Kiedy rozmówca definitywnie rezygnuje z wypowiedzi, skieruj się z pytaniami do innych osób w firmie/instytucji. Na pewno czegoś się dowiesz i przede wszystkim pokażesz, że łatwo nie ustępujesz.
14. Anonimowość. Nie zgadzaj się na anonimowość bez walki. Przekonuj rozmówcę, że nic mu nie grozi. Informacja, której nie możesz wykorzystać w artykule, jest dla Ciebie bez wartości.
15. Negocjacje. Notuj wszystko dokładnie, także kiedy rozmówca obstaje przy zachowaniu anonimowości. Na koniec wybierz najciekawszy i mało kontrowersyjny cytat i zapytaj: "Wróćmy na chwilę do tego zdania... Dlaczego nie chce pan/pani powiedzieć tego pod nazwiskiem?" Jeśli uzyskasz zgodę, przejdź do kolejnego stwierdzenia i zadaj identyczne pytanie. I tak dalej... Jeżeli jednak rozmówca nie zmieni zdania, musisz uszanować jego prawo do anonimowości.
16. Gwoli wyjaśnienia. Bywa, że rozmówca zgadza się ujawnić tylko niektóre szczegóły albo nie znasz wszystkich detali i potrzebujesz uzupełnić braki. Możesz powiedzieć: "Już tyle się dowiedziałem. Brakuje mi tylko kilku szczegółów. Nie chciałbym wprowadzić czytelników w błąd. Na przykład, dlaczego..."
17. Prosto z mostu. Zapytaj prezesa/urzędnika DLACZEGO wyrzucił z pracy informatora/autora przecieku a nie czy coś takiego zrobił. W takim pytaniu jest sugestia, że coś wiesz, ale chcesz potwierdzić informację.
19. Zagubiony reporter. Prośba o pomoc nie przyniesie ujmy na honorze. "Kto może mi to wyjaśnić jeżeli nie pan/pani?"
20. Jeszcze raz. Kiedy przyjdzie Ci pocałować klamkę, spróbuj dzień lub dwa później. Inteligentni ludzie zmieniają zdanie.
W drugiej części powiem jak przeprowadzić wywiad.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz